در این رابطه:
SPREADمعرف دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام
AP معرف میانگین قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکت i در دورهی t
BPمعرف میانگین قیمت پیشنهادی خرید سهام شرکت i در دوره ی t
tمعرف سال مورد بررسی
iمعرف شرکت مورد بررسی
1-6-2 کیفیت افشا
کیفیت افشا میزان اطلاعاتی است که از سوی شرکتها در متن صورتهای مالی اساسی یا در یادداشتهای همراه، برای کمک به تصمیمگیری ارائه میشود. این اطلاعات توضیحات مفصلی را در مورد وضعیت مالی و نتایج حاصل از عملکرد آن ارائه میکند (همتفر و مقدسی، 1391). در این پژوهش کیفیت افشا در ارتباط با عدم تقارن اطلاعاتی (فرضیه اصلی 1) به عنوان متغیر وابسته عمل کرده و در ارتباط با کیفیت گزارشگری مالی (فرضیه اصلی3) به عنوان متغیر مستقل عمل کرده است.
کیفیت افشا یکی از متغیرهای درونزای این پژوهش است. در این پژوهش از امتیازهای سالانهی کیفیت افشای شرکتی محاسبه شده برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، طی سالهای 1387 لغایت 1391 استفاده شده است. امتیاز اطلاعرسانی ناشران بر اساس وضعیت اطلاعرسانی آنها از نظر قابلیت اتکا و بهموقع بودن ارسال اطلاعات محاسبه شده است.
1-6-2-1 قابلیت اتکای اطلاعات مالی
برای اینکه اطلاعات مفید باشد باید قابل اتکا باشد. اطلاعاتی قابل اتکاست که عاری از اشتباه و تمایلات جانبدارانه با اهمیت باشد و بهطور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا بهگونهای معقول انتظار میرود، بیان کند. بیان صادقانه، رجحان محتوا بر شکل، بیطرفی، احتیاط و کامل بودن ویژگیهای لازم برای قابل اتکا بودن است (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1387).
میزان نوسانها و تغییرات پیشبینیهای ارسالی و همچنین تفاوتهای میان مبالغ پیشبینی شده و عملکرد واقعی حسابرسی شده نیز، معیار قابلیت اتکا در این محاسبهها هستند.
1-6-2-2 بهموقع بودن اطلاعات مالی
بهموقع بودن یکی از مهمترین ویژگیهای کیفی اطلاعات مالی محسوب میشود بهموقع بودن به این مفهوم است که اطلاعات باید در کوتاهترین زمان و به سریعترین شکل ممکن در دسترس استفادهکنندگان قرار گیرد. هر چه فاصله زمانی بین پایان سال مالی و تاریخ انتشار صورتهای مالی واحدهای تجاری کوتاهتر باشد، سودمندی حاصل از صورتهای مالی حسابرسی شده سالانه واحدهای تجاری افزایش مییابد. افزایش فاصله زمانی بین پایان سال مالی و تاریخ انتشار صورتهای مالی، احتمال فاش شدن اطلاعات به نفع گروهی از استفادهکنندگان و به زیان سایرین را افزایش میدهد (مرادی و پورحسینی، 1388).
بهموقع بودن اطلاعات بر اساس زمان ارسال آنها از سوی شرکت، پیشبینیهای درآمد هر سهم، صورتهای مالی میاندورهای حسابرسی نشده، صورت وضعیت پرتفوی، اظهارنظرهای حسابرس نسبت به پیشبینی درآمد هر سهم اولیه و شش ماهه، صورتهای مالی میان دورهای شش ماهه، صورتهای مالی حسابرسی نشده و حسابرسی شدهی پایان دورهی مالی و محاسبهی میزان تأخیر در ارسال اطلاعات، مورد محاسبه قرار گرفتهاند.
1-6-3 کیفیت گزارشگری مالی
توان صورتهای مالی در انتقال اطلاعات عملیات شرکت و به طور خاص پیشبینی جریانهای نقدی موردانتظار آن به سرمایهگذاران (مدرس و حصارزاده، 1387).
کیفیت گزارشگری مالی ضوابطی است که اطلاعات مفید وسودمند را از سایر اطلاعات تفکیک میکند و سودمندی اطلاعات مالی را ارتقا میدهد (نوروش، 1377).
در این پژوهش کیفیت اقلام تعهدی و مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی و محافظهکاری حسابداری به عنوان معیار سنجش کیفیت گزارشگری مالیدر نظر گرفته شده است و کیفیت گزارشگری مالی متغیر وابسته تعیین شده است.
1-6-3-1 مدیریت سود از طریق اقلام تعهدی
به طور کلی، مدیریت سود از دو طریق امکانپذیر است:مدیریت سود مبتنی بر ارقام حسابداری و مدیریت واقعی سود.در حالت اول مدیریت از طریق اقلام تعهدی اختیاری بهآرایش ارقام حسابداری مطابق با اهداف مطلوب خود میپردازد.اما در حالت دوم، مدیریت با اتخاذ برخی تصمیمات عملیاتی و به عبارت دیگر دستکاری فعالیتهای واقعی به مدیریتواقعی سود روی آورده و به سود مورد نظر خویش دست مییابد. هلی و والن[7] مدیریت سود را به این صورت تعریف میکنند: ” مدیریت سود زمانی رخ میدهد که مدیران از قضاوت در گزارشگری مالی و ساختار معاملات برای دستکاری گزارشهای مالی و گمراه کردن برخی افراد ذینفع در مورد فعالیتهای تجاری شرکت یا اثرگذاری بر نتایج قراردادهای مبتنی بر ارقام حسابداری گزارش شده استفاده کنند.” مدیریت سود از طریق اقلام تعهدیبهوسیله مدل تعدیل شده جونز[8] اندازهگیری شده است.
( ) ( ) +
در این رابطه:
TA معرف مجموع اقلام تعهدی
Aمعرف مجموع داراییها
REVمعرف مجموع درآمد(فروش)
PPEمعرف اموال، ماشینآلات و تجهیزات ناخالص
پس از تخمین پارامترهای مدل بالا از طریق مدلهای سری زمانی و یا مقطعی، اقلام تعهدی غیراختیاری (NDA) به شرح زیر برای ” دوره برآورد ” حساب میشوند:
1-6-3-2محافظهکاری حسابداری
تعریفی که توسط محققان از محافظهکاری حسابداری صورت گرفته است، آنرا اینچنین بیان میکند: “محافظهکاری حسابداری، یک مفهوم حسابداری است که منجر به کاهش سود انباشته گزارش شده از طریق شناخت دیرتر درآمد و شناخت سریعتر هزینه،ارزیابی پایین دارایی و ارزیابی بالای بدهی میشود.”
واتز[9] (2003)محافظهکاری حسابداری را اینچنین تعریفکرده است:
لزوم تفاوت قائل شدن در اثباتپذیری شناسایی سود در مقابل زیان. طبق این تعریف از محافظهکاری، پیشبینی سودهای آتی، بایستی از قابلیت اثباتپذیری بیشتری نسبت به زیانهای آتی برخوردار باشد.
رایان[10] (2006)، محافظهکاری را به دو نوع محافظهکاری شرطی و محافظهکاری غیرشرطیتقسیم کرده است. محافظهکاری شرطی، محافظهکاری است که توسط استانداردهای حسابداری الزامی شده است. یعنی شناخت به موقع زیان در صورت وجود اخبار بد و نامطلوب و عدم شناخت سود در مواقع وجود اخبار خوب و مطلوب. برای مثال کاربرد قاعدهی اقل بهای تمام شده یا خالص ارزش فروش در ارزیابی موجودی کالا، نوعی محافظهکاری شرطی است. به این نوع مخافظهکاری، محافظهکاری سود و زیان و یا محافظهکاری گذشتهنگر نیز میگویند. اما محافظهکاری غیرشرطیاز طریق استانداردهای پذیرفتهشدهی حسابداری، الزامی نشده است.
این نوع محافظهکاری، کمتر از واقع نشان دادن ارزش دفتری خالص داراییها به واسطهی رویههای از پیش تعیین شده حسابداری است. این نوع محافظهکاری، به محافظهکاری ترازنامه و یا محافظهکاری آیندهنگر نیز معروف است.
محافظهکاری حسابداری با مدل بسط یافته باسو[11] اندازهگیری شده است.
AIit = α1 + α2 (Mit – 1 – Bit- 1) + (β0 Δ
در این رابطه:
AIitمعرفسود عملیاتی هر سهم برای شرکت i در دوره t، که از صورت سود و زیان قابل استخراج است.
Mt-1 معرفمبنای تعیین ارزش بازار است که از طریق قیمت ابتدای دوره هر سهم در بازار اوراق بهادار تهران اندازهگیری می شود.
Bt-1معرف ارزش حسابداری (ارزش دفتری) است و از تقسیم حقوق صاحبان سهام ابتدای دوره بر تعداد کل سهام حاصل میشود.
∆Mt+معرف مجموع افزایش تغییرات قیمت سهام به صورت ماهانه میباشد و نشاندهنده مجموع رویدادهای اقتصادی است که منبع اخبار خوب بودهاند و موجب افزایش قیمت سهام شدهاند.
∆Mt– معرف مجموع کاهش تغییرات قیمت سهام به صورت ماهانه میباشد و نشاندهنده مجموع رویدادهای اقتصادی است که منبع اخبار بد بودهاند و موجب کاهش قیمت سهام شدهاند.
1αمعرف میزان محافظهکاری غیرشرطیطی دوره میباشد.
2α معرف بخشی از تفاوت ارزش دفتری و قیمت بازار است که در سود دوره t ثبت شدهاند و ناشی از بازشناخت، محافظهکاری غیرشرطی دورههای گذشته یا بازشناخت تغییرات گذشته ارزش بازار میباشند.
میزان محافظهکاری شرطیاز مدل زیر بدست میآید:
0β – 1β = Ct
1-6-3-3 کیفیت اقلام تعهدی
اقلام تعهدی به عنوانتفاوت بین سود حسابداری و جریان وجه نقد تعریف شده است. فرض میشود که جریانوجه نقد، اصلیترین عنصری است که سرمایهگذاران به آن ارزش میدهند و با توجه بهآن، کیفیت اقلام تعهدی مرتبط با سود حسابداری را شناسایی میکنند. در واقع میتوانبرای سرمایهگذاران، کیفیت اقلام تعهدی را درجه نزدیکی سود شرکت با میزان جریانهاینقدی ایجاد شده تعریف کرد. بنابراین کیفیت اقلام تعهدی ضعیف این درجه نزدیکی را کاهش میدهد و باعث میشود که ریسک سرمایهگذار در ارتباط با تصمیمگیری در موردشرکت خاص افزایش یابد (فرانسیس[12]، 2005).
تای[13] (2004)، کیفیت اقلام تعهدی را اینچنین تعریف کرده است:
“حدی که اقلام تعهدی شناسایی جریان نقد را تعدیل و یا منتقل میکند تا ارقام تعدیل شده، عملکرد واحد تجاری را بهتر اندازهگیری کند، وسود و جریان نقد آتی را پیشبینی نماید.”
کیفیت اقلام تعهدی با مدل دیچو[14] سنجیده شده است.
در این رابطه:
OCFمعرف جریانهای نقدی عملیاتی
ΔREVمعرف تغییرات در درآمد